DƯƠNG HƯỚNG MINH - Tô Vĩnh Diện chèn pháo. 1957. Hình nghiên cứu thuốc nước. Sưu tập Phạm Văn Thông
Cuộc Cách mạng Tháng Tám đã sinh ra Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, đồng thời sinh ra một thế hệ nhân dân Việt Nam mới.
Nguyễn Sáng từng nói: "Cách mạng đã sinh ra tôi lần thứ hai". Một câu nói thay cho cả một thế hệ họa sĩ cùng thời với Nguyễn Sáng.
Và, đúng vào ngày 19-8-1945, ngày Cách mạng Tháng Tám thành công ở Thủ đô Hà Nội, một họa sĩ có tên là Nguyễn Văn Tiếp, lúc đó 26 tuổi, đã tự đổi tên mình thành "người hướng tới ánh sáng": Dương Hướng Minh.
Sau, người con trai của ông, được sinh ra trong những ngày đất nước tạm thời bị chia cắt, Dương Hướng Minh đã đặt tên cho con là "hướng về Nam": Dương Hướng Nam.
DƯƠNG HƯỚNG MINH. Học tập. 1958. Thuốc nước Sưu tập Phạm Văn Thông
DƯƠNG HƯỚNG MINH - Phá bờ cũ làm bờ mới. 2005. Sơn mài. 120x240cm Sưu tập Phạm Văn Thông
DƯƠNG HƯỚNG MINH. Trường Sơn. 1980. Sơn mài. 90x120cm Sưu tập Phạm Văn Thông
Hiếm có một hoạ sĩ Việt Nam nào, mà dòng máu cách mạng lại thấm sâu vào huyết quản như Dương Hướng Minh. Ông sinh ra trong một gia đình nho học yêu nước, tại xã Xuân Dục, huyện Mỹ Hào, tỉnh Hưng Yên, vốn là cái nôi của cuộc khởi nghĩa Bãi Sậy. Ông ngoại ông, khóa sinh Bùi Văn Mạch, đã từng là cánh tay tâm phúc của lãnh tụ nghĩa quân Nguyễn Thiện Thuật, sau bị quân thù đầu độc chết.
Năm 1945, người dân xứ Bắc, Dương Hướng Minh, đã tham gia cách mạng tại Sài Gòn - Chợ Lớn, từng chiến đấu trong một đơn vị tinh nhuệ đặc biệt trực thuộc Bộ tư lệnh Quân khu miền Đông, rồi tập kết ra Bắc trên chuyến tàu cuối cùng của Ba Lan.
Một thời kỳ dài, ông đã được xem như một trong những "người lính gác về tư tưởng" của Đảng trong lĩnh vực mỹ thuật.
DƯƠNG HƯỚNG MINH - Mùa xuân trên bản Quặng. 2005. Sơn mài. 120x240cm. Sưu tập Phạm Văn Thông
DƯƠNG HƯỚNG MINH - Tình bạn chiến sĩ. 1969. Mực nho. Sưu tập Phạm Văn Thông
Nhà sưu tập nghệ thuật Phạm Văn Thông (bên phải) và Dương Hướng Nam bên bức tranh sơn mài Chiến thắng Điện Biên Phủ của Dương Hướng Minh
Năm 1938, Dương Hướng Minh thi đỗ vào khóa 12, Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, khoa hội họa, ông học được ba năm thì thôi.
Tháng 12 - 1944, ông đã có một cuộc triển lãm cá nhân tại Nhà hát lớn Hải Phòng, nhờ sự giúp đỡ của một số anh em trong Tổng hội Sinh viên. Hầu hết các tác phẩm thời kỳ "tiền chiến" của ông đã bị mất trong một trận càn quét lớn của quân Pháp ở vùng núi Côn Sơn năm 1947, đặc biệt đáng chú ý trong số đó là những bức tranh "theo bút pháp nghệ thuật động với nội dung hiện thực phê phán", như: Đẩy đổ cửa Ga Hàng Cỏ mà đi (khổ lớn 130 x 160cm), Công nhân đi tầm trong sương mù, Xếp hàng chờ gạo và chết đói (vẽ trực tiếp tại Hải Phòng),v.v.
Trong "thời kỳ 10 năm" đỉnh cao của hội họa sơn mài hiện thực Việt Nam (1954 - 1964), có thể nói, bức tranh Kéo pháo ở Điện Biên Phủ (Giải thưởng Triển lãm Mỹ thuật Toàn quốc 1958) của Dương Hướng Minh là một trong những tác phẩm thành công xuất sắc, không chỉ bởi tính chất tuyên ngôn và tính chính luận cao cả của chủ đề, mà còn bởi tính sử thi chiến đấu oai hùng và sâu lắng. Là hiện thân của mục tiêu kiên định, ý chí đấu tranh, sức mạnh đoàn kết, khí phách và chính nghĩa Việt Nam.
Bức tranh Kéo pháo ở Điện Biên Phủ của Dương Hướng Minh ra đời năm 1957, trên thực tế, có thể là tác phẩm bố cục đầu tiên về trận chiến lịch sử này.
Năm 1959, Bác Hồ đã giao cho Thường vụ Hội Mỹ thuật Việt Nam và Bộ Ngoại thương phối hợp hoàn thành, trong một năm, bức tranh thêu chuyển thể từ tác phẩm ấy, và nó đã được Bác mang sang Trung Quốc để tặng Mao Chủ tịch. Bức tranh Kéo pháo ở Điện Biên Phủ cũng đã được Bộ Quốc phòng yêu cầu tái dựng để Đại tướng Võ Nguyên Giáp, thay mặt Bộ Quốc phòng và toàn dân, đem chúc thọ Bác Hồ nhân dịp sinh nhật của Người 19 - 5 - 1959.
DƯƠNG HƯỚNG MINH .Hai thiếu nữ nông thôn. 1962. Lụa Sưu tập Phạm Văn Thông
DƯƠNG HƯỚNG MINH. Bé Thúy Anh 5 tuổi. 1967. Sơn dầu Sưu tập Phạm Văn Thông
DƯƠNG HƯỚNG MINH - Truyền thuyết về cội nguồn Âu Cơ - Lạc Long Quân. 1993-1996. Sơn mài. 200x120cm Sưu tập Phạm Văn Thông
Bác Hồ đã đưa bức tranh này đến lễ khai mạc Đại hội Đại biểu Toàn quốc lần thứ III của Đảng, sáng ngày 5 - 9 - 1960, để chào mừng Đại hội.
Tiếp đó, bức tranh ấy được chuyển vào Thành phố Hồ Chí Minh, sau khi Sài Gòn và miền Nam hoàn toàn giải phóng.
Sự thành công của Dương Hướng Minh với tác phẩm Kéo pháo ở Điện Biên Phủ đã mở ra một thời kỳ sáng tác kéo dài và liên tục của ông về đề tài chiến tranh cách mạng, từ chống Pháp, chống Mỹ đến chiến tranh bảo vệ Tổ quốc.
Sự tiến hóa của hội họa sơn mài Việt Nam đã đạt tới những phẩm chất mới, cùng một số kỹ thuật mới, qua phong cách hiện thực. Và có thể nói, nó chỉ thoát hẳn địa hạt trang trí, hoặc là một thứ hội họa thiên về trang trí, qua phong cách hiện thực.
Về cơ bản, nghệ thuật vẽ tranh sơn mài của Dương Hướng Minh chia thành ba thời kỳ. Thời kỳ đầu là phong cách "huyền thoại - trữ tình", kỹ thuật sơn mài cổ điển đồng nhất (laque unie), với một số tác phẩm như Hổ gầm, Cá vàng, Gà chọi, Trâu lồng... Thời kỳ thứ hai là phong cách hiện thực nghiêm ngặt có xu hướng xã hội chủ nghĩa, kỹ thuật sơn mài sáng (laque claire). Thời kỳ thứ ba là thời kỳ của phong cách hiện thực "mở rộng", với kỹ thuật sơn mài hỗn hợp.
Qua một số tác phẩm sơn mài của Dương Hướng Minh, trong bộ sưu tập của Phạm Văn Thông, như Chiến thắng Điện Biên Phủ, Mùa xuân trên bản Quặng, Trường Sơn..., có thể thấy ông đã có những cảm xúc mới trên cùng những đề tài trước đó.
Nếu ở Kéo pháo ở Điện Biên Phủ, Tô Vĩnh Diện chèn pháo, ông đưa các hình tượng vào một không gian bão hòa, hướng tới hình họa xác thực, mạnh, chặt chẽ và đầy trọng lượng, thể hiện bằng vô vàn chi tiết - thì ở những tác phẩm sau này, ông đã khai thoáng không gian, đơn giản hóa và buông lỏng hình, mảng, hướng tới một cái nhìn "nhè nhẹ", giàu chất thơ, tự nhiên và thanh thoát hơn.
Từ một người lính chiến đấu trên chiến trường miền Nam thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Dương Hướng Minh đã trở thành một trong số ít các họa sĩ mở đầu cho mảng tranh đề tài "Điện Biên Phủ" nói riêng, về chiến tranh cách mạng nói chung. Và chính ở mảng đề tài này, ông đã có những đóng góp quan trọng cho nền mỹ thuật Việt Nam thế kỷ 20.
Quang Việt
Nguồn: http://www.vietnamfineart.com.vn/Story/Tapchimythuat/cavandemt/2014/4/4101.html
